برند ملی، مفهومی است که در بر دارنده طیف وسیعی از فعالیتهای یک ملت است که شامل صادرات، سرمایهگذاری خارجی، فرهنگ و میراث فرهنگی، مردم، حاکمیت و گردشگری است. در واقع، برند ملی نشاندهنده هویت یک ملت از ابعاد گوناگون است. برندسازی ملی دربارهٔ ساختن افرادی است که میخواهند به موفقیتهای یک کشور توجه کنند و به کیفیتهای آن ایمان دارند. برند ملی نمونه عینی و مدرن قدرت نرم است. به عبارت دیگر مفهوم برند ملی مفهومیفراگیر و گستردهاست که میتواند چتری برای همه برندها باشد و کلیه برندهای یک کشور را تحت پوشش خود بگیرد.
برند یک پدیده درونی ـ بیرونی است و مهمترین عامل تعیینکننده برند، نوع نگرش و باور صاحبان و مالکان یک بنگاه است، اما دولتها میتوانند بهعنوان حامی و تسهیلکننده برخی از امور نقشآفرین باشند، وگرنه دخالت دولت و انتظار از دولت برای برندسازی کاملا دور از واقعیت و غیرمنطقی است. میدانیم اقتصاد ایران نیازمند حرکتی نوین و رسیدن به پویایی و رشد اقتصادی است و یکی از نسخههای عملی برای رسیدن به این هدف برندسازی است، اما متاسفانه مقوله برندسازی از سوی صنوف نهتنها امروز بهعنوان راهکار مطرح نیست، بلکه از نظر آنها هزینه کردن در اینباره و سرمایهگذاری، عین زیان است.
این اتفاق درست زمانی روی داده که همه کارشناسان به اهمیت برندسازی در اقتصاد کشورمان گواهی داده و یکی از راهکارهای موفقیت در امور تجاری را رسیدن به جایگاه مناسب برندسازی عنوان کردهاند.
برندسازی صرفا با تبلیغات صورت نخواهد گرفت، بلکه این یک کار بلندمدت لازم دارد. کاری که باید بر مبنای اخلاقمداری و مشتریمداری و راستگویی شکل بگیرد. برند نشانهای است که مشتری به آن اعتماد میکند و مفهومی همیشه در ذهن او باقی خواهد ماند، اما علامت تجاری صرفا یک مقدمه است و هر علامت تجاری صرفا به برند تبدیل نمیشود و لازمه آن جلب اعتماد دائمی و همیشگی مشتری و مردم است. جالب است بدانید یک برندزمانی برند است که حتی اگر شما کالای تولیدی آن برند را نخرید، همیشه آن را در ذهن داشته باشید و شاید هم حسرت داشتن آن را بکشید! اما علامت تجاری چیزی است که همیشه تغییر میکند و فقط شما را به سوی یک کالا راهنمایی میکند. توجه داشته باشید که نشانه تجاری شما را به سوی کالا میرساند و ممکن است کوتاهمدت باشد، اما برند در ذهن شما مفهومسازی میکند و یک موضوع بلندمدت و شاید همیشگی است.
برند چیست؟
برند عبارت است از نشان، علامت، اصطلاح، طرح، نام یا هر چیز دیگری که یادآور کالا یا خدماتی توسط شرکت یا گروهی خاص باشد. با توجه به این تعریف درمییابیم که اهمیت جهانیشدن نام یا نشان تجاری در دنیای اقتصاد و صنعت چیست و چرا بسیاری از کارخانهها یا تولیدکنندگان برای انتخاب نشان تجاری شرکت یا تولیدات خود اینقدر حساس هستند و با سختگیری هرچه بیشتر بازار را قبل از تولید محصول بررسی میکنند.
برای بیان بهتر اهمیت برندسازی در بازار مصرف این مثال کافی است: بسیاری از ما ایرانیان وقتی برای خرید پودر شوینده دستی روانه بازار میشویم، ناخودآگاه به فروشنده میگوییم: «آقا تاید دارید؟» در حالی که شاید این برندمدتهاست که از بازار مصرف ایران حذف شده و صدها نمونه جدید و تازهتری به بازار مصرف عرضه شده است. این مثال در مورد مایع ظرفشویی با نام «ریکا» هم کاملا صادق است. درواقع با اینکه تاید و ریکا یک برند قدیمی و فراموش شده است، اما طوری در اذهانها حک شده که هر نوع پودر شوینده یا مایع ظرفشویی را تاید و ریکا مینامیم.
جای تردید نیست که هر یک از ما در طول زندگی به چند عدد از هزاران محصول موجود در بازار وفادار هستیم و با توجه به برند و علائم آن کالاها، خرید روزانه خودمان را انجام میدهیم. شامپو، لباس، لوازم بهداشتی، مبلمان یا حتی تلفن همراه لوازمی است که همیشه با آنها سروکار داریم و سعی میکنیم برندی را که قبلا امتحان کردهایم و از آن رضایت کامل داریم، دوباره انتخاب کنیم. شاید بسختی برای برند جدید حاضر به هزینهکردن باشیم، چون از خدمات آن یا کیفیت آن بیاطلاع هستیم.
برند در ایران
طبق مستندات موجود، دهه ۴۰ شمسی برای ایران درخشانترین دوران بنیانگذاری برندهای تجاری بوده است که متاسفانه بنا به هر دلیل بیشتر آنها اکنون به خاطرهها پیوسته است و از آن پس تاکنون ایران نتوانسته برند جهانی موفقی را به بازارهای بینالمللی معرفی و آن را حفظ کند.
هرچند در دهه ۴۰ شمسی برخی صنعتگران و فعالان عرصه اقتصادی پایههای برندسازی در ایران را بنا نهادند اما به دلیل بیتوجهی و سوءمدیریت تلاش چند ساله آنها که میتوان گفت مراحل اولیه جهانیشدن تولیدات ایران را طی کرده بود از بین رفت و بازهم ایران بدون برند جهانی ماند. در این زمینه میتوان از ظهور و سقوط ارج، پارس الکتریک، نساجی مازندران، آزمایش، هپکو، کفش وین، کفش ملی، چیتسازی ری و دهها برند دیگر نام برد؛ برندهایی که پس از انقلاب نیز ظهورکرده است، وضع چندان بهتری ندارد.